© 2006 Het Parool
Het Parool, 5 september, 2006

Redacteur Huib Fens slaat met 59 ‘Nederlandse’ songteksten de plank volledig mis

Het swingt niet en is niet mee te zingen. Fens mist gevoel voor muziek en ritme in teksten

Verbazingwekkend dat niemand eerder op het idee is gekomen om de songteksten van Joni Mitchell te vertalen.

 Ze zijn lang geleden gebundeld in de oorspronkelijke taal onder de titel Complete poems and lyrics. En dat boek leest als een gedichtenbundel. De songteksten van Joni Mitchell zijn zo poetisch en ritmisch dat ze ook zonder muziek recht overeind blijven staan.

 Bij Wagner & Van Santen, een kleine, in poezie gespecialiseerde uitgeverij, bestond het idee om de bundel teksten te vertalen al langer. De vormgever van de uitgeverij, Richard van den Dool, is namelijk een groot fan van Mitchell. Huib Fens is behalve redacteur, ook degene die de rechten voor buitenlandse dichters regelt voor de uitgeverij. Hij kwam er achter dat Random House in New York de rechten regelde. Hij deed een bod en had meteen beet. De Amerikaanse uitgever maakte zich niet erg druk om een uitgave in een taal die door relatief weinig mensen wordt gesproken.

 Had hij dat maar wel gedaan. Huib Fens is zelf met de teksten aan de slag gegaan, maar slaat totaal de verkeerde toon aan. Een een volslagen amateur is hij niet. Hij verdient de kost vooral als beeldend kunstenaar en docent aan de Tilburgse Fontys Hogeschool voor de Kunsten, maar daarnaast vertaalt hij vaker voor de uitgeverij. En ook is het duidelijk dat Fens veel werk heeft gestoken in de opdracht. Hij heeft 59 songteksten van Mitchell uit de dikke Complete poems and lyrics gekozen. Zijn keuze verantwoordt hij als volgt: “Die teksten waarvan ik vond dat ze zonder muziek niet tot hun recht kwamen, de zogenaamde ‘lyrics’, zijn uit de selectie weggelaten. De vertalingen zijn dan ook niet bedoeld als vertaalde songteksten, maar als vertaalde poezie.”

 En hier zijn we precies bij het gebrek van Fens aangekomen. Hij heeft geen gevoel voor de muziek, de melodie en het ritme in Joni’s teksten. Hij negeert het metrum, en maakt vertalingen die niet swingen, die je vaak onmogelijk kan zingen. En daarmee is de ziel uit Joni’s woorden gehaald.

 Een voorbeeld uit Raised on robbery. Joni zingt hier over een wilde vrouw, die een hotel op stelten komt zetten. Look at those jokers/Glued to that damn hockey game/Hey honey – you’ve got lots of cash/ Bring us a bottle/And we’ll have some laughs/Gins what I’m drinking/I was raised on robbery.

 Fens vertaalt dat op oncharmante, oubollige en stijve wijze:

 Kijk die flapdrollen hier/Gekluisterd aan dat stomme ijshockey/ He, schat – je stikt van het geld/Breng maar een fles/En we vermaken ons wel/Gin is mijn favoriete drankje/Ik ben met gestolen goed opgevoed.

 De dubbelzinnig titel van het lied A case of you waarbij ‘case’ zowel naar geding, kwestie, grote vlam in de zin van liefde, koffer en fust verwijst, wordt bij Fens: Een kist van je, waarmee hij onbedoeld de connotatie met dood en begrafenissen oproept.

 Of laten we eens een strofe nemen uit Little green, het lied dat Joni schreef toen ze haar dochter had afgestaan. Just a little green/Like the color when the spring is born gaat bij Fens zo: Gewoon wat groen/Als wanneer de lente haar geboorte viert. Dat loopt niet lekker.

 Nog een paar regels dan, uit het overbekende Woodstock. Joni zingt: Then can I walk beside you/I have come here to lose the smog/And I feel to be a cog in something turning.

 Fens vertaalt: Mag ik je dan vergezellen/Ik ben op de loop voor de vervuilde lucht/En voel me deel van iets wat op het punt staat om te keren.

 Hemeltjelief, kan het nog omslachtiger?!

 Wel leuk is de verklarende woordenlijst achterin het boek. Fens verklaart in een voetnoot bijvoorbeeld dat de Beale Street waar Joni Mitchell in Furry sings the blues over zingt, in Memphis Tennessee ligt en dat het in de jaren twintig een bijzonder levendig uitgaanscentrum was. Maar die informatie is net zo goed van de website http://www.jonimitchell.com te plukken. Daar krijg je er ook nog plaatjes bij (zie de afbeelding van de Beale street hiernaast.)

 Geweldige kwartjeskennis leveren de Joni Mitchellfans- en kenners op deze website. Zo heeft iemand uitgevonden dat Joni in Raised on robbery ten onrecht zingt over een ’57 Biscane. Chevrolet kwam volgens deze fan pas in 1958 op de markt met een Biscane (zie het tweede kleine plaatje van boven).

 In Coyote zingt Joni: And I’ll just be getting home with my reel to reel. Op de website wordt uitgelegd dat er een bandrecorder bestond die ‘reel to reel’ werd genoemd (zie onderste kleine plaatje). De complete geschiedenis van het Duitse apparaat wordt uit de doeken gedaan.

 Een heerlijke website is het voor de ware Joni-fan, waarbij ruim voorzien van biografisch materiaal. Uit gearchiveerde interviews blijkt dat Mitchell in Refuge of the road zingt over een bezoek aan Zenmeester Choegyam Trungpa Rinpoche. De tekst gaat als volgt: I met a friend of spirit/He drank and womanized/And I sat before his sanity/I was holding back from crying/He saw my complications/And mirrored me back simplified/And we laughed how our perfection/Would always be denied.

 In genoemd interview vertelt Mitchell dat ze deze zenmeester misschien maar drie keer heeft bezocht, maar niettemin als een zeer invloedrijk leraar beschouwt. Hij kreeg haar zo ver, vertelt ze, dat ze drie dagen lang zonder zelfbewustzijn leefde. Een mooie ervaring vond ze. Geniaal hoe lichtvoetig en helder ze dat verhaal in een lied kan overbrengen.

 En Fens maakt er gewoon een potje van als hij deze tekst vertaalt met: Ik kwam een geestverwant tegen/Hij dronk en versierde vrouwen/En ik waakte voor zijn welzijn/Ik probeerde mijn tranen binnen te houden.

 Maartje den Breejen

 Joni Mitchell; Onstuimig indigo (Wagner & Van Santen)